ป่าเขาสมิง บันทึกธรรมชาติและการเดินทาง

อากาศอบอ้าว ความรู้สึกเศร้าเสียใจกับการจากไปอย่างกระทันหันของ อ๋อ นิรันดร์ กองไผ่กลาง อาสาสมัครผู้รักธรรมชาติ ยิ่งทำให้อึมครึม หนาว ร้อน สับสนระคนกันไป ยิ่งมีภารกิจสำรวจธรรมชาติในวันที่ ๒๕-๒๕ มีนาคม ก็ยิ่งทำให้คิดถึงอ๋อมาก ขึ้น เพราะเขาคือนักสำรวจนกมือดีของผม ครั้งเมื่อสำรวจป่าแถบจังหวัดเลย พิษณุโลกเมื่อสองปีก่อน คราวนี้แม้จะมีน้อง ๆ จากกรมป่าไม้ร่วมสำรวจหลายคน ก็ยังไม่ทำให้คลายคิดถึงอ๋อได้เลยจุดมุ่งหมายของผมคือการสำรวจสัตว์ป่าร่วมกับอาสา สมัครชุมชน ในป่าสงวนแห่งชาติเขาสมิง อำเภอบ่อไร่ จังหวัดตราด เมื่อเดินทางมาถึงก็ติดต่อประสานงานกับอาสาสมัคร ในพื้นที่ในยามวิกาล แต่เขาก็ยังออกมาต้อนรับ และเชิญชวนรับประทานอาหารเย็นร่วมกัน จากนั้นไปติดต่อกับหน่วยป้องกัน รักษาป่าที่ ๓ ตราด แรกเข้าไปมีแสงหิ่งห้อยนับหมื่นตัว กระพริบกันเป็นจังหวะในสวนกระถินเทพา ซึ่งปลูกไว้รอบหน่วย ผมไม ่รอช้าเพื่อเข้าพิสูจน์ว่าเป็นชนิดใด นับเป็นปรากฏการณ์ที่น่าตื่นเต้นที่สุดสำหรับผม เพราะไม่เคยเห็นหิ่งห้อยบกกระพริบแสง มากมายขนาดนี้ เมื่อติดต่อเรื่องการสำรวจป่าวันพรุ่งนี้ พวกเราก็กลับมารับประทานอาหารเย็น หิ่งห้อยที่เห็นถูกนำมาตรวจ สอบภายใต้แสงสว่างจึงได้ทราบว่าเป็น Asymetricata circumdata

เห็ดและราขนาดใหญ่

ความสนุกสนานกับการสำรวจปลา
หลังการสำรวจป่ากลับมายังเหนื่อยและใกล้ค่ำ แต่พวกเราอยากลงสำรวจปลาพร้อม ๆ กับการหาพลอยในลำห้วย พี่ช้างหนึ่งในอาสาสมัครของเราอาสาเป็นวิทยากรในการนำร่อนพลอย ส่วนผมก็เดินสำรวจปลาตามตลิ่ง เป้าหมายอยู่ที่กลุ่มปลาซิว แต่ก็ไม่พบ เย็นวันนี้เลยได้สนุกกับการสำรวจพลอย ซึ่งพบกลุ่มโกเมน นิล เป็นหลัก สนุกสนานกันพอประมาณก่อนจะเดินกลับบ้าน ด้วยความอ่อนล้าเต็มด้วยความสุขสนุกสนาน เช้าวันรุ่งขึ้นผมกับทีมงานลงห้วยอีกครั้งเพื่อสำรวจปลา หยิบตาข่ายมาด้วย คราวนี้เลยได้ปลาสมใจแต่ก็ได้ไม่กี่ชนิด เช่น ปลาหมอช้างเหยียบ กลุ่มปลาขาว ปลาแก้มช้ำ และปลากระดี่หม้อ ยามสายได้เวลาเดินทางกลับ การสำรวจเหมือนจะทิ้งร่องรอยความทรางจำให้กลับมาสานต่ออย่างไม่รู้จบ มีเรื่องราวมากมายน่าสนใจในป่าชุมชนใกล้ชายแดนแห่งนี้ ดินแดนแม้ห่างไกลจากแสงสี แต่อุดมสมบูรณ์ด้วยทรัพยากรอันมีค่า ทั้งอัญมณี สินแร่อันมีค่า และทรัพยากรชีวภาพอันหลากหลาย ทำให้ที่มีเสน่ห์จนอยากจะชวนใครต่อใครมาเที่ยวชม และภูมิใจนำเสนอครับ

ตื่นเช้าวันใหม่ ๒๕ มีนาคม ๒๕๕๔ อากาศสดชื่น จุดที่ผมยืนอยู่ใกล้กับป่าแนวชายแดนกัมพูชาไม่กีกิโลเมตร ซึ่งป่าผืนนี้กำลังเตรียมประกาศเป็นอุทยานแห่งชาติ แต่ส่วนป่าที่เราจะสำรวจในวันนี้เป็นป่าสงวนแห่งชาติ มีพื้นที่กว่า ๒๐,๐๐๐ ไร่ ลักษณะทางนิเวศเป็นป่าดงดิบชื้น ตอนนี้หลงเหลือกระจายอยู่เฉพาะบนเขาที่ลาดชันเท่านั้น ส่วนทีลุ่มสมบูรณ์ถูกจับจองเป็นพื้นที่เกษตรกรรมจนหมดสิ้น ในการสำรวจวันนี้ เริ่มกันตอนบ่าย ซึ่งทำให้พบน้อยมาก ผมจึงเปลี่ยนความสนใจไปที่สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม โดยการสังเกตร่องรอยการหากิน ส่วนนกนั้นใช้ทักษะการฟังเสียงมากกว่าการมองหาตัว นกที่พบ เช่น นกโพระดกหน้าผากดำ นกโพระดกหูเขียว นกกระปูดใหญ่ นกแซงแซวเล็กเหลือบ เป็นต้น ส่วนร่องรอยสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม พบรอยหมูป่าหลายจุด นอกจากนั้นก็พบกระจ้อน กระเล็น บ้าง เป็นระยะ

ขณะรับประทานอาหารเย็น ฝนห่าใหญ่เทลงมาตามธรรมดา ของนิเวศเขตป่าชื้น และเป็นเหตุประทับใจเรื่องที่สองทีฝน เทลงมา ทำให้คืน นี้ผมได้มีโอกาสออกมาเดินในสวนรอบ บ้านพัก พบเหล่า คางคกบ้าน อึ่งน้ำเต้า ตุ๊กแกบ้าน ออกมาหา กินหลังฝนตก เวลาหนึ่งชั่วโมงก่อนนอนจึงมีค่ามาก สำหรับ ค่ำคืนนี้และ นับเป็น การเริ่มต้นสำรวจที่ดีจริง ๆ

สิ่งที่สำคัญเราพบกับร่องรอยของช้างป่า ซึ่งทำให้อาสาสมัครบอกว่าไม่ค่อยกล้ามาสำรวจเพราะพี่เบิ้มนี่แหละ สำหรับผมมันตรงกันข้าม ยิ่งตื่นเต้น และอยากยืนยันด้วยตาทั้งสองข้าง ป่าแห่งนี้แม้จะมีสภาพเกือบเป็นเกาะแล้ว แต่ก็ยังสมบูรณ์ เนื่องจากสัตว์ป่ายังเดินไปมาหากินระหว่างป่าใหญ่ใกล้กับกัมพูชา และป่าเขาสอยดาวตอนใต้ ในบางฤดูช้างก็ออกมาหากินนอกป่า ในสวนของชาวบ้าน ผมหวั่นจังเลยว่าในอนาคตจะเกิดความขัดแย้งระหว่างคนกับช้างเหมือนกับพื้นที่อื่น ๆ ในประเทศไทย การเดินป่าในวันนี้แม้ใช้เวลาไม่นานแต่ก็ได้พบร่องรอยสัตว์ป่าหลายชนิดที่น่าสนใจ

มุมสาระความรู้ กล้วยไม้ เฟิน ไม้ยืนต้น ไม้เลื้อย หญ้า เห็ดราขนาดใหญ่ มอส ไลเคน สาหร่าย สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม สัตว์เลื้อยคลาน สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก นก แมลง แมงมุม แมงป่อง กิ้งกือ ไส้เดือน ปลา หอยแห่งท้องทะเล หอยน้ำจืด หอยทากบก ปู กุ้งและกั้ง ป่าไม้เมืองไทย ภูมิปัญญาท้องถิ่น ความหลากหลายทางชีวภาพ สภาวะโลกร้อน สึนามิ